سیمای پنهان استخراج و استعمال اورانیوم
اگر چه در رابطه با مسائل انرژی اتمی، در مراحل پس از تولید انرژی و از سرنوشت زنجیره ای زباله ها ( ترابری، جداسازی، بازسازی، بسته بندی و چال کردن) به طور مفصل صحبت می شود و مرتبا زیر ذره بین قرار می گیرد، اما به ندرت از فعالیت های اولیه مربوط به سرچشمه آن ( معادن اورانیوم، فعل و انفعالات شیمیایی، غنی سازی و حمل و نقل… ) در جامعه بحثی به میان می آید. در حالی که زیان هایی که به این بخش از دوران های فعالیت های انرژی اتمی مربوط می شود، به ویژه در مرحله استخراج اورانیوم از معدن، آلوده کننده ترین قسمت است و تاثیر آن از لحاظ اجتماعی، زیستگاهی و بهداشتی حائز اهمیت است.
ساختن و بهره برداری از یک معدن، موجب ویرانی کامل روستاها می شود و نظم و آرامش روستاهای دیگر را نیز برهم می زند. مسیر رودخانه ها را تغییر داده و هم چنین، زمین های قابل کشت و کشاورزی را بی حاصل کرده و زمین های حاصلخیز و طبیعی را به زمین های بایر و برهوت مبدل می سازد.
کار استخراج اورانیوم در معادن، ملزوم استفاده از مواد شیمیایی مسموم کننده و کشنده است که دائما در زیستکده پراکنده می شوند.
توده های باز مانده از این معادن، ۸۵٪ رادیو اکتیویته مواد معدنی اصلی را با خود به همراه دارند و دارای مواد شیمیایی سمی از قبیل: اسیدها، آرسنیک، نیترات ها و انواع فلزهای سنگین نیز هستند. مسئله از بین بردن این زباله های رادیو اکتیو، بسیار پیچیده و همچنان لاینحل مانده است. هنگامی که معدنی تعطیل می شود، تل های بزرگی از ته مانده های اورانیوم (ناخالص ـ م ) در محیط اطراف آن رها می شود. در فرانسه مقدار اینگونه رسوبات و ته مانده های انبار شده، در حدود ۵۰ میلیون تن تخمین زده می شود.
اورانیومی که با سائیدگی از سنگ های ناخالص در معادن استخراج و پرورده می شوند، بسیار بیشتر از اورانیوم خالص و غنی شده طبیعی، خطرناک است. زیرا انسان های بیشتری را به شکل نیروی کار به خدمت می گیرد و ( به دلیل رها شدن بخش زیادی از آن در منطقه ـ م ) حیوانات و گیاهان منطقه ای را بیشتر به مواد رادیو اکتیو آلوده می سازد و گاز و رادیو اکتیو سنگین را در زیستکده پخش می کند.
افرادی که بیش از همه در معرض آلودگی رادیو اکتیو می باشند، کارگرانی هستند که در معادن اورانیوم و در زیر زمین مشغول استخراج اند تا این مواد را به روی زمین بیاورند.
انواع گوناگون محصولات رادون ها به صورت گرده های ریز و میکروسکوپی وجود دارند که به چشم دیده نمی شوند و کارگران آنها را استشمام می کنند.
معادنی که حاوی اورانیوم زیادی هستند، به خاطر داشتن مواد رادیو اکتیو زیادتر، به همان نسبت بیشتر از دیگر معادن، زندگی کارگران معدنی را تهدید می کنند.
گاز های رادون ـ ۲۲۲ ( ۵ ) که در اثر فعالیت های معدنچیان به مقدار معتنابهی متصاعد و در هوا آزاد می گردند، می توانند منشاء سرطان شش، بیماری های خونی و اختلالات کلیوی و انواع دیگری از سرطان های بازتولیدی سلولی شوند.
رادیوم ـ ۲۲۶ نیز یکی از محصولات غیر مستقیم اورانیوم است که در هنگام شکسته شدن اورانیوم تولید می شود. به عبارتی، آن هم یک نوع فلز با رادیو اکتیو سنگین است. انواع مختلف سرطان ها، از عوارض شناخته شده آن، است.
در میان تولیدات فرعی ناشی از استحاله اورانیوم، می توان از Thorium -۲۳۰ نام برد که دارای طولانی ترین «نیمه عمر»، یعنی ۷۶۰۰۰ سال می باشد. این ماده، مخصوصا، برای جگر و کلیه ها مسموم کننده است.
عملیات استخراج اورانیوم، مانند دیگر فعالیت های معدنی، به حق طبیعی و حق زندگی مردمان بومی لطمه می زند. این مسئله به حدی جدی است که تعداد زیادی از این حوزه های کانی، زندگی پرمشقت معمولی و روزمره را آسیب پذیرتر می سازد.
این امر در باره «اینویی»ها (Inuits) در کانادا، «ناواجو» ها (Navajos) در ایالات متحده، «آبوری ژن» ها (Aborigènes) در استرالیا و «توآرگ» ها (Touaregs) در نیجر صدق می کند.
اغلب اوقات از زمین سر درآوردن یک «شهرک» صنعتی بزرگ، تغییرات عمیقی را برای مردم بومی به ارمغان می آورد که با آفت و فلاکت زیادی همراه است. از جمله: شیوع و رشد بیماری، عدم ثبات اجتماعی و … بی آنکه از پخش آلودگی در هوا، حرفی به میان آورده شود.
خـطــــــــــــــــــــــــر هستـــــــــــــــــــــــــــه ای
دنیای صنعت هسته ای و هواداران سرسخت آن می کوشند تا به مردم بقبولانند که نیروگاه های اتمی «مدرن» مطمئن و بی خطر هستند و مسائلی که به مصائب و فاجعه چرنوبیل انجامید، چاره یابی شده اند و دیگر تکرار نخواهند شد. اما در حقیقت در حال حاضر، انرژی هسته ای بشدت خطرناک است و خطرناک هم باقی خواهد ماند.
خطر تصادفات :
واضح است که انواع مختلف نیروگاه وجود دارد: مدل روسی RBMK ( برای نمونه، مانند چرنوبیل)، راکتور اتمی بریتانیا بنام Magnos و راکتورهایی با آب متراکم به نام های PWR، مانند آن هایی که در Three-Milleدر ایسلند، در Doel وThiange موجود است.
هر کدام این ها، بیش از دیگری به آخرین و پیشرفته ترین سیستم های امنیتی موجود، مجهز هستند و هر کشوری کوشش می کند در وضع قوانین سفت و سخت امنیتی، از کشورهای دیگر پیشی گیرد.
اما از یک چیز باید مطمئن بود و آن این که همه نیروگاه های هسته ای، بنا به خصلت طبیعی خود خطرناکند.
ناگوارترین و پر مصیبت ترین سانحه اتمی، به چرنوبیل مربوط است که در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ روی داد.
کمی پیش از فاجعه چرنوبیل در ۱۹۸۶، سازمان بین المللی انرژی اتمی ( AIEA )، راکتورهای اتمی از نوع RMBK را «مطمئن» و بی خطر اعلام کرده بود. با این وجود، آنچه که تصورش را نمی شد کرد، اتفاق افتاد.
در ماه مه ۲۰۰۷، سبزهای پارلمان اروپا، مطالعه دیگری را درباره تصادفات و سوانح در مراکز نیروگاه های هسته ای که از سال ۱۹۸۶ به بعد روی داده اند، ارائه دادند. یکی از نتایج این پژوهش علمی آن است که هر سال تصادفات در همه نوع از نیروگاه های اتمی، در همه جای جهان رخ داده است و امنیت این نیروگاه ها را زیر سوال برده است.
اتفاقات بسیار بزرگ یا از مردم پنهان نگه داشته می شوند و یا نسبت به درجه خطرات آن ها، بی اهمیت و بی ارزش جلوه داده می شوند.
چندی پیش، حادثه ای در نیروگاه هسته ای Kashiwazaki در ژاپن ـ ژوئیه ۲۰۰۷ ـ روی داد که در اثر یک زمین لرزه اتفاق افتاد.
هم چنین در نیروگاه های Brunsbüttel و Krümmel در آلمان نیز در تابستان ۲۰۰۷ اتفاقات غیر مترقبه ای رخ داد.
سوئدی ها به موقع ـ در ژوئیه ۲۰۰۶ ـ از بروز یک تصادف مهمی در نیروگاه اتمی Forsmark، پیشگیری کرده و از بروز خطر جلوگیری کردند.
در ژوئن ۲۰۰۸، کمیسیون اروپا برنامه ای را به کشورهای عضو ارائه داد و از آن ها خواست در صورت نیاز فوری پیش آمدهای رادیولوژیکی در زمان نشت مایعات در سیسم های سردکننده اولیه در نیروگاه اتمی Krsko در Slovénie با هم به همکاری و تبادل اطلاعات بپردازند. در سال ۱۹۹۹، نیروگاه اتمی در Girond در اثر سیلی از کار افتاد و مردم فاجعه بزرگی را که در حال روی دادن بود، از نزدیک لمس کردند.
صدها سانحه دیگر نیز وجود دارند که به موقع دفع شده اند. ( در این باره نگاه کنید به: کادر III « در تغییر شرایط آب و هوایی، نیروی هسته ای هم، چندان معصوم نیست.)
انواع سناریوهای تصادفات سنگین، برای همه گونه راکتورهای غربی PWR، که گردش آب در زمان سردکنندگی، نقطه ضعف و پاشنه آشیل همه آن ها است، قابل پیش بینی است.
در بلژیک، آخرین گزارش موسسه مامور بازرسی مراکز نیروگاه های اتمی تا سال ۲۰۰۸، انجمن Vinçotte Nucléaire (AVN)، از افزایش تعداد تصادفات پرده برمی دارد که به شکل های کوچک، ایجاد شکاف و درزها و اتصال های برقی دیده شده اند. آنچه که بیشتر نگران کننده است، استهلاک و فرسودگی تدریجی ابزار آلات پایه ای نیروگاه های اتمی است. وقتی که نیروگاهی وارد دهه دوم عمر خود می شود، از آن به بعد، خطر تصادفات هسته ای نیز سال به سال جدی تر می شوند. مشکلات پیدایش درزها می تواند در سرپوش های دیگ های راکتورها به وجود می آید. این مشکل خاص، در راکتورهای PWR، در فرانسه، سوئد و سویس شناخته شده است. مثال مشخص در این باره، واقعه راکتور Davis Besse در ایالات متحده است. جایی که علیرغم همه توجهات، درزهایی پیدا شدند که مدت ۱۰ سال از دید بازرسان، پوشیده مانده بودند.
پاره گی آخرین روکش و نگهدارنده ها که از فولاد های ضد زنگ است، می تواند بستر مناسبی برای ایجاد مسائل بزرگی، چون فقدان آب در راکتور، بیرون پریدن و درست عمل نکردن بخشی از آلات کنترل و یا باعث خرابی کامل این ابزارها شود. با توجه به این مسائل و در چنین شرایطی، تمدید عمر یک نیروگاه اتمی بعد از ۴۰ سالگی آن ها، غیر عقلایی است.
طی تابستان ۲۰۰۴، AVN نامه ای به آژانس فدرال کنترل انرژی هسته ای( AFCN) و الکترابل فرستاد و در آن نامه از خلاء و کمبود و سهل انگاری های اساسی و زیربنایی در سازماندهی مسائل امنیتی نیروگاه های هسته ای بلژیک پرده برداشت. یک بازرسی رسمی کشوری، این گزارش را تائید کرد. پس به خوبی دیده می شود که مشکلات اساسی زیربنایی و انسانی از لحاظ امنیتی ناشی از نیروگاه های هسته ای در بلژیک وجود دارد. اما وزیر کشور از پخش یک پرونده کامل و جامع در میان وکلای پارلمان طفره رفت. «محرمانه» !
علاوه بر AVN، سندیکاهای بخش انرژی اتمی نیز پائین بودن سطح فرهنگ و آگاهی رعایت نکات امنیتی در نیروگاه های Doel و Thiange در آن دوران را افشاء نمودند. به نظر آنان، الکترابل برای صرفه جویی بیشتر، دارای کمترین تعداد پرسنل بوده که بیشترین آنان را به شکل مقاطعه کار و پیمانی استخدام کرده بود.
نیروگاه های هسته ای بلژیک برای کار کرد سی ساله در نظر گرفته شده بودند. قانون خروج از انرژی هسته ای به عمر این نیروگاه ها ده سال اضافه کرد و به زبان عامیانه گفت : « ده سال هم سگ خور! »
در سطح جهانی تا به امروز، بیش از ۱۰۰ راکتور تعطیل شده اند که میانگین عمر شان در هنگام بستن دایمی، کمی بیش از ۲۰ سال بود. بنابراین در حال حاضر، تجربه خیلی محدودی در زمینه استفاده از راکتورهای ابر ـ قدرت که عمرشان حول و حوش ۴۰ سال است، در دست داریم.
هیچکس نمی تواند بگوید که ما می توانیم از نیروگاه ها به مدت ۶۰ سال کار بکشیم. آنچه را به یقین می توان گفت، آن است که میزان ریسک اتفاقات به شدت بالا می رود و مدت کارکرد نیروگاه ها هر چقدر هم که باشد، دیر یا زود، بالاخره بسته خواهند شد.
با انرژی هسته ای، بدترین و ناگوارترین بلایا و حوادث در انتظار زمین و بشر است و احتمال وقوع آن ها خیلی بالاست. زیرا اگر قطعات یک راکتور از جایشان در رفته و از هم جدا شوند، یکباره ۱۰۰۰ مگاوات انرژی از آن به بیرون خواهد جهید. امری که با نیروگاه های قدیمی و کارکرده و با توجه به تکرار تصادفات و خرابی ها و غیره، احتمال بروزش زیاد است.
بدون این که از خرابی هایی که از خصوصیات همه راکتور هاست و در همه آن ها، به یکسان دیده می شود، حرفی به میان آورده باشیم.
مثال: آنچه که در سال ۲۰۰۷ در فرانسه روی داد و سبب دو برابر شدن بهای برق برای چندین ماه شد.
نزدیک ۶۰٪ برق بلژیک را به نیروگاه های هسته ای وابسته کردن، برابر با به خطر انداختن امنیت آینده مملکت و در نهایت نابودی آن است.
آیا روزی فرا خواهد رسید تا راکتوری پیدا شود که ذاتا و اساسا بی خطر و کاملا امن باشد؟ در حال حاضر چنین الگویی، تنها بر روی کاغذ موجود است.
از لحاظ تئوری، پایه و مبنای این نوع راکتورها بر آن گذاشته شده است که در صورت بروز سانحه ای، مثلا جریان گردش سردکنندگی مرحله انفجار هسته ای، به خودی خود قطع گردد و دستگاه به طور اتوماتیک از کار افتاده و بایستد و در نتیجه، جلوی ذوب شدن و انفجار هسته ای را بگیرد.
اگر همه چیز به خوبی پیش رود، دستکم ده سال طول خواهد کشید تا اولین نمونه آن به شکل ماکت و آزمایشی ساخته شود و ده سال دیگر لازم خواهد بود تا ایراد های آن بر طرف شوند و طرح مورد پذیرش دست اندرکاران قرار گیرد و بالاخره ده سال دیگری نیز لازم خواهد بود تا نخستین نمونه آن برای بهره برداری تجاری وارد بازار شده و به شبکه سراسری بپیوندد.
اگر با فرضیه ساختن چنین نیروگاه اتمی، اساسا و کاملا امن، پیش برویم، بیش از سی سال طول خواهد کشید تا به کار انداخته شود. با وجود این، ریسک خطرهای دیگری که بر سر راه مراحل گوناگون و زنجیره ای تولید هسته ای هستند، در این روش هم از میان نخواهند رفت.
زیر نویس ۵ :
رادون (Radon ( Rn، با عدد اتمی ۸۶ : گاز رادیو اکتیو و سنگین ترین گاز نایاب است که از متلاشی شدن رادیوم به دست می آید و خط سیر آن در فضا به چشم دیده می شود. تولید رادون خالص، با وزن اتمی پیش بینی شده بر حسب تئوری تبدیلات رادیو اکتیوها، بستگی به سرعت انفجارات اتمی رادیوم و وزن آن در زمان انفجار دارد.
باید توسط پروانه هایی، هوای دالان های معدن های استخراج اورانیوم را به چرخش درآورد تا مانع خروج گرد و غبار رادیو اکتیو و پخش گازهای رادیو اکتیو ایجاد شده ( رادون )، به بیرون شود.