مسئله انرژی هسته ای – پاره دوم

نه طاعون، نه وبا!

 

میان بد و بدتر خوب وجود ندارد!

 

 

در سال ۱۹۸۱ اکولو در برنامه تبلیغات انتخاباتی خود، «توقف بی درنگ برنامه هسته ای» و «نابودی تدریجی نیروگاه های مشغول به کار» را خواستار شده بود.

اکولوژیست ها در آن دوران از دولت می خواستند که گام به گام ولی هر چه زودتر، به سوی «انرژی های بازیافتی» و «استفاده درست و عقلانی از انرژی» و «سرمایه گذاری در زمینه تحقیقات علمی» پیش برود.

در سال ۲۰۰۳، در پی شرکت حزب اکولو (سبزهای بلژیک) در حکومت فدرال این کشور (برای اولین بار در تاریخ این حزب ـ م)، قانون خروج از تولید انرژی اتمی به تصویب رسید. این قانون پیش بینی می کند که در سراسر خاک بلژیک، هر راکتور نیروگاه هسته ای که عمر کار کردش به ۴۰ سال برسد، یعنی در سال های بین ۲۰۱۵ و ۲۰۴۰، باید از دور تولید نیرو خارج شده و نابود گردد.

از آن تاریخ تا به امروز، یک مشکل اساسی و مهم دیگر نیز به مشکل انرژی اتمی افزوده شده و آن گرم شدن زمین است.

آگاهی رو به افزایش توده های مردم و لزوم مبارزه با به هم خوردگی نظم آب و هوا باعث شده است تا تبلیغات مدافعان سرسخت انرژی هسته ای که به طور دایم  با بوق و کرنا در گوش بخشی از افراد جامعه از جمله تعدادی از هواداران سیاست های زیستگاهی به سود برق هسته ای تاثیر گذاشته و آنان را گمراه ساخته بود، بی رنگ گردد.

آیا در این میدان نبرد، برهان و منطق زیستگاهیان علیه نیروی اتمی معتبر و مستدل است؟ آیا پیشنهادات جایگزین، عملی است و با زمان کنونی همخوانی دارند؟ آیا ما قادر هستیم جوابی برای حل این دو مشکل (خطر انرژی اتمی و گرم شدن زمین ـ م ) داشته باشیم؟

امکان مبارزه با گازهای گلخانه ای بدون کمک انرژی هسته ای؟

 

دو اجباری که از اصول بنیادی اکولوژیست ها می باشند.

پاسخ این دو سئوال، دو بار آری است. آری های بدون مکث و تردید:

آری! براهین ما در رد انرژی اتمی معتبرند،

آری! بلژیک می تواند پیمان «کیو تو» را رعایت کرده و به نوبه خود، برای جلوگیری از گرم شدن زمین، انرژی اتمی را دور بریزد.

پس پاسخ ما ” نه این و نه آن ” خواهد بود ( نه انرژی اتمی و نه گرم شدن زمین ـ برگرداننده ). با چشم پوشی از انرژی هسته ای به پیکار با گرم شدن زمین هم پرداخته ایم. این امر ممکن و شدنی است و بهتر نیز آن است که چنین باشد. زیرا فردا تاریخ نشان خواهد داد که خروج از تولید انرژی هسته ای در امروز، بهترین انتخاب ما برای آینده مطمئن و پایدار بوده است.

 

قانون خروج از برنامه تولید انرژی هسته ای

 

یادآوری کوتاه :

سه راکتور هسته ای ( یکی درTihange و دو راکتور دیگر در Doel ) اولین نیروگاه های بلژیک می باشند که در سال ۱۹۷۵ به شبکه تولید برق پیوستند.

در بین سال های ۱۹۸۲ و ۱۹۸۵ به هر یک از این دو نیروگاه، دو راکتور دیگر برای تولید مضاعف افزوده شد. یعنی تعداد راکتورهای اتمی در مجموع خود به هفت رسید، سه عدد در Tihange و چهار تای دیگر در  Doel.

در نخستین روزهای سال ۱۹۸۰، برنامه ی ساختن پنجمین راکتور در Doel، به دلیل اعتراضات گسترده مردم تعطیل و به حال خود رها شد و به دنبال حادثه ناگوار چرنوبیل (آوریل ۱۹۸۶)، در سال ۱۹۸۸ لایحه ای دو فوریتی به تصویب رسید که به موجب آن، شرایط ایجاد نیروگاه های تازه، بازنگری و محدودیت های گسترده تری برای تعمیر، نگهداری و جلوگیری از حوادث وضع گشت.

در  ابتدا، فرض بر آن بود که نیروگاه های هسته ای دارای عمری سی ساله باشند. از لحاظ حسابداری و حسابرسی، مدت استهلاک این نیروگاه ها، ۲۰ سال در نظر گرفته شد. یعنی از مصرف کنندگان برق، در طی دو دهه، رقم های سرسام آوری به بهانه بهای برق گرفته شد که بالاترین و گران ترین بهای برق در اروپا بود.

در پایان سی سال، می بایست پول به اندازه کافی در صندوق این نیروگاه ها برای انهدام آن ها ذخیره می شد. زیرا بهای آن ها در طی ۲۰ سال، از سوی مشتریان پرداخت و طی ده سال بعدی هر چه از مردم به عنوان برق – بها دریافت می شد، سود آن ها را تشکیل می داد. بنابراین، واحدهایی که در سال ۱۹۷۵ راه اندازی شدند، بنا به پیش بینی اولیه، دیگر به پایان کار خود رسیده اند. اما در حقیقت به طور رسمی و روشن، برای هیچ یک از نیروگاه ها، بیشترین زمان بهره برداری از آن ها (تاریخ مصرف) در جایی ذکر نگردیده است.

دلیلی که از سوی الکترابل (شرکت برق، اداره کننده نیروگاه های هسته ای بلژیک)، در این مورد آورده می شود، بدین قرار است:

« در نظر گرفته نشدن پیشرفت روزمره تکنولوژی (در حرف و در تئوری ـ نویسنده مقاله)، محدودیت و وابسته ساختن عمر راکتورها به تکنولوژی موجود در زمان آغاز ساخت آن ها نادرست است. در صورتی که با آخرین تکنولوژی و دست آوردهای علمی مدرن امروزین، دستگاه های این نیروگاه ها به بهترین وجهی بازسازی، تعمیر و نگهداری می شوند.( البته این ها در حرف و در تئوری ـ ن.م ) و تمام وسایل فرسوده با ابزار و اجزای تازه جایگزین و تعویض می شوند.»

در سال ۲۰۰۳، به دنبال توافق ژوئیه ۱۹۹۹ احزاب حاکم، «قانون خروج تدریجی از تولید نیروی برق – هسته ای و برنامه ریزی در راستای تهیه و تولید برق صنعتی» تصویب شد.

این قانون می گوید : «نیروگاه های هسته ای که برای تولید برق صنعتی و با سیستم شکافت اتمی ساخته شده اند، پس از گذشت ۴۰ سال از عمرشان، باید از دور تولید نیرو خارج شده و از آن تاریخ به بعد، دیگر نمی توانند برق تولید کنند.»

در زمانی که این قانون به تصویب می رسید، منطق حاکم بر پارلمان و افکار عمومی چنان بود که دیگر تمایلی به ساخت هیچگونه نیروگاه هسته ای تازه ای نیست.

برای جلوگیری از هرگونه شائبه، سوء برداشت و تفسیر به میل از قانون و کارشکنی در انقضای تاریخ مصرف نیروگاه های هسته ای و از دور خارج شدن آن ها در سر موعد پیش بینی شده، توسط دولت های آینده کشور و همچنین شرکت متولی نیروگاه های هسته ای ـ الکترابل ـ  قانون تصریح می کند: بسته شدن مراکز نیروگاه های هسته ای باید بی چون و چرا طبق مفاد قانون صورت گیرد، مگر در دو حالت زیر:

ـ حوادث غیر قابل پیش بینی بار شده از بیرون، که کنترل آن از حیطه توان مراکز هسته ای خارج است. مانند جنگ و یا یک بحران جهانی؛

ـ مشکلات رساندن مواد اولیه سایر انرژی ها [نفت و گاز] از کشورهای خارج به دلایل شرایط آن کشورها.

لایحه پیشنهادی به طور مفصل مورد مطالعه پارلمان قرار گرفته و بحث های زیادی در این زمینه صورت گرفت. هرچند در آغاز ساخت نیروگاه های اتمی، هیچگونه بحث و گفتگویی در این باره، در جامعه صورت نگرفت، اما دامنه بحث موضوع خروج از برنامه تولید برق – هسته ای، به طور گسترده ای در پارلمان مورد نقد و بررسی قرار گرفت و از نظرات مجامع علمی و پژوهشی، به حد کافی استفاده شد.

برای مثال فقط در مجلس شورای فدرال، ۹ جلسه به این امر اختصاص یافت و گزارش نهایی آن گفتگوها، ۲۲۹ صفحه را شامل شد.

دولت رنگین کمان (متشکل از سبزها، سوسیالیست ها و لیبرال ها ـ م ) بر سر ۴۰ سال عمر هر راکتور توافق کرد(۱).

این فاصله زمانی (۴۰ سال ـ م )، فرصت مناسبی برای کاهش استفاده از انرژی هسته ای و افزایش تولید برق «پاک» و بازیافتی است .

این راهی که توسط دولت برگزیده شد، به بخش تولید برق نیز آشکارا می گفت که به دنبال راه حل های میان مدت و دراز مدت بوده و در آن ها سرمایه گذاری نمایند.

همان طوری که در جدول زیر دیده می شود، مجموع توان و سال بسته شدن راکتورهایی که باید تعطیل شوند، به ترتیب چنین می باشد:

۱۷۴۶، ۱۰۰۶، ۹۶۰، ۲۰۰۰ مگاوات در سال های: ۲۰۱۵، ۲۰۲۲، ۲۰۲۳ و ۲۰۲۵.

جدول ۱ : توان و سال بسته شدن نیروگاه های اتمی بلژیک

باید توجه داشت که بین سال های ۲۰۰۳ ( سال تصویب قانون خروج از تولید انرژی هسته ای ـ م ) و ۲۰۲۵ ( سال بسته شدن آخرین راکتور در جدول بالا)، مجموعه نیروگاه های هسته ای بلژیک، در این دوره بیش از زمان راه اندازی آن ها تا تصویب قانون، برق تولید خواهند کرد ( البته اگر تصادفی رخ ندهد ).

نزدیک به یک چهارم قرن، میان تصویب قانون خروج از تولید انرژی هسته ای و بسته شدن آخرین مرکز تولید نیروی اتمی در بلژیک، فاصله زمانی خواهد بود. این امر نشان می دهد که مجموعه تولید کنندگان برق هسته ای، هم چنان سال ها پس از تصویب قانون، چون پیش از آن، به کار خود ادامه خواهند داد.

واضح است که بسیار امکان دارد که اگر الکترابل ببیند هزینه تعمیرات و بازسازی راکتورهای فرسوده و کار کرده خیلی بالاست،  پیش از موعد مقرر قانونی، یک یا چند راکتور اتمی خود را تعطیل کند و در آن ها را گل بگیرد.

در آلمان کمپانی برق «E.ON» در سال ۲۰۰۳ تصمیم گرفت برای همیشه در «Stade» را که ۳۲ ساله بود، ببندد. خرابی ها و نواقص کاری مهم هم می توانند دلیلی پایه ای برای مسائل امنیتی بوده و موجب بسته شدن پیش از موعد مراکز اتمی شوند. بنا براین هیچ ضمانتی وجود ندارد که این ۷ راکتور اتمی به پایان عمر ۴۰ ساله خود برسند.

بخش دوم

انرژی هسته ای در جای خود نشانده شد!

بلژیک دارای ۷ راکتور اتمی( سه عدد در Tihange و چهار تا در Doel) با قدرت کل ۵۷۱۲ مگاوات می باشد (۲). از نظر توان تولیدی، این ۷ راکتور اتمی بلژیک، تنها یک سوم از کل انرژی نیروگاه های تولید برق را در بر می گیرند.

چون نیروگاه های اتمی را، حتی زمان هایی که باید برق کمتری تولید شود، با دشواری می توان متوقف کرد، به حال خود می گذارند تا بچرخند و کار کنند. بنابر این، راکتورها علیرغم ظرفیت نسبتا کاهش یافته شان، کمی بیشتر از نیمی از برق مصرفی کشور بلژیک را تولید می کنند.

اگر در حدود۵۵٪ برق تولیدی بلژیک دارای منشا انرژی هسته ای است، بخش برق به طور عام، تنها یک جزئی از کل انرژی مصرفی را تشکیل می دهد که حمل و نقل، سوخت گرمایی و پخش گاز CO₂ و غیره، به آن وابسته اند.

در نتیجه انرژی هسته ای، کمتر از ۱۰٪ کل انرژی مصرفی کشور را تشکیل می دهد. اگر بخواهیم تمام نیازهای انرژی بلژیک، از جمله انرژی حاصل از نفت را با انرژی هسته ای پوشش دهیم، باید بیش از ۵۰ نیروگاه تازه ساخته شود.

نیروگاه هایی که بایستی در سال ۲۰۱۵ بسته شوند، تنها ۳٪ از کل انرژی مصرفی را شامل می شود، یعنی اندکی بیشتر از انرژی بازیافتی که هم اکنون به دست می آید. اروپا، بلژیک را وادار می سازد که تا سال ۲۰۱۵ بیش از ۱۳٪ از کل انرژی تولیدی اش را از راه انرژی بازیافتی تولید کند. پیکار راستین در آنجاست!

انرژی هسته ای در سطح جهانی، یک انرژی کاملا حاشیه ای و ناچیز است. تنها ۲٪ از کل انرژی جهانی را انرژی اتمی تشکیل می دهد.

باید از افتادن در دام بحث و گفتگو های یکجاننه انرژی اتمی دوری جست. چونکه آینده انرژی کشور بلژیک و جهان به طور ژرفناک و خیلی گسترده تری، ما را مورد خطاب و پرسش قرار می دهد. پرسش هایی که انرژی هسته ای، کاملا ناتوان از پاسخگویی به آنهاست، مانند: پیش بینی ته کشیدن چاه های نفت، دورنمای غیر قابل محاسبه افزایش مصرف انرژی و یا نبود و غیبت کلی قواعد جدی و حقیقی در قوانین بین الملل کنونی در مخالفت با گرم شدن آب و هوا.