علامت گذاری مرزهای عراق- کویت بعد ازاخراج عراق

مقدمه

.موضوعی که گردآوری شده  است سیاست قدرت را به صورت عملی نشان داده و روشن می سازد که چگونه  یک حاکمیت تحت الشعاع قدرتهای خارج از مرزها  یعنی شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار می گیرد. قدرتها در پوشش سازمان ملل یا ائتلافات خارج از آن، مقدورات و آینده یک دولت را تعیین می کنند. مثال آورده شده ، عراق، دارنده چهارمین ارتش قوی  در دنیا در سال 1990  می باشد.

گردآوری زیر از فصلنامه سیاست خارجی چاپ ایران سال 1373 می باشد. هدف از این گردآوری ، نشان دادن اینکه چگونه دنیای سیاسی ی که ما در آن سیر می کنیم، از دنیای واقعی سیاست بدور است. ما عمدتا َ در عرصه اعتقاداتیم: اعتقاد داریم این درست است و آن نا درست،  و ایضا ً ما در عرصه خواسته ها هستیم: ما خواهان این هستیم و خواهان آن نیستیم. ما در حضیض اتمیزه بودن، سازندگان دنیای مطلوب فردا در ذهن خود می باشیم. ما بلند فکر می کنیم. سیاست عملی بر اساس توانها استوار است. دوری توان مشترک ما از خواسته هایمان، بیانگر آنست که ما فاقد یک راهبرد حد اقل برای تغییر اوضاع مان می باشیم.  کسانی که قادر به رعایت  قواعد بازی  نباشند، به بازی گرفته می  شوند                                                    .

در مقاله زیر ، سیاست قدرت زیر پوشش سازمان ملل متحد و بازوی نظامی آن نشان داده می شود. موضوع مورد بررسی علامت گذاری مرزهای عراق و کویت بعد از اخراج عراق از کویت در سال 1993 است.

                                          .

پیشینه تاریخی اختلافات مرزی عراق – کویت:

23 ژانویه 1899: طبق موافقت نامه  کویت تحت الحمایه بریتانیا قرار می گیرد

1903: اتفاق نظر بین بریتانیا و عثمانی در مورد مرزهای تقریبی

29 ژوئیه  1913: موافقت نامه  بین بریتانیا وعثمانی در مورد برسمیت شناخته شدن ایالت کویت و مرزهای آن. همانی که تا قبل از حمله عراق به کویت  وجود داشت. با شروع جنگ جهانی اول(1914) قرارداد  ملغا شد.

1918: فروپاشی  امپراتوری عثمانی

1920: تاسیس کشور عراق  آوریل 1923 : بریتانیا و عراق قرار داد تعیین خط مرزی را امضاء کردند. عراق در این زمان تحت الحمایه بریتانیا  طبق این قرار داد جزیره های بوبیان و وربه به کویت داده شدند.

21 ژوئیه 1932: نوری سعید ، نخست وزیر عراق  قرارداد مرزهای بین عراق و کویت را پذیرفت و امضاءکرد.

10 اوت  1932 : حاکم کویت  قرارداد مرزی را پذیرفت

19 ژوئن  1961 : استقلال کویت

14  اکتبر 1963: یادداشت تفاهم بین عراق و کویت در مورد مرزهای تعیین شده در قرار داد 1932 در روابط بین دولتها تعیین حدود (Delimitation) مرزها بر روی نقشه یک مرحله است و علامت گذاری (Demarcation) مرحله بعدی است. علامت گذاری مرزهای دوکشور تا بعد از خروج عراق از کویت انجام نشده بود و تنها بر روی نقشه بود.

دولت عراق علارغم امضای تفاهم نامه در مورد تعیین حدود موافق علامت گذاری مرزهای دوکشور نبود. بعد از تشکیل کشور عراق، دولت عراق همواره کویت را استان نوزدهم خود می دانست و در صدد ملحق کردن آن بود. پذیرش استقلال کویت  بصورت دو فاکتو(De Facto، در عمل) بوده  علامت گذاری مرزها  سبب  شناسایی  دو ژور (De Jure، بطور رسمی) کویت بعنوان کشوری مستقل و مجزا از عراق می شد که عراق مایل به انجام آن نبود.

در فاصله دوم اوت    1990 و پنجم  مارس  1991 عراق کویت  را به اشغال خود در آورد  و توسط ائتلافی به رهبری آمریکا ازکویت بیرون رانده شد. یکی از شرایط آتش بس در پایان اشغال کویت، تشکیل یک کمیته مرزی از طرف سازمان ملل برای علامت گذاری مرزهای دوکشور بود.

طبق قطعنامه  687 شورای امنیت –  8 آوریل 1991 دبیرکل سازمان ملل متحد مامور رسیدگی به این علامت گذاری شد. وظائف کمیته به قرار زیر بود:

1- تعیین بافت کمیته علامت گذاری مرزهای دوکشور

2- تصمیمات اولیه کمیته گذاری مرز

3- تجدید نظر در تصمیمات  کمیته

4- رسیدگی به  اعتراضات عراق به تصمیمات کمیته

5- نظرات کویت در مورد تصمیمات کمیته

6- ایجاد منطقه غیر نظامی در مرزهای عراق – کویت

7- نصب علائم و ستونهای مرزی

8- تصمیم شورای امنیت

 

1– بافت کمیته:  5نفر، 2 نفر نمایندگان تام الاختیار عراق و کویت سه نفر نماینده دبیر کل ( اندونزی- سوئد – نیوزیلند). هر عضو کمیته دارای یک رای بود و تصمیمات  با رای اکثریت گرفته می شد. وظیفه این کمیته تعیین مرز نبود بلکه علامت گذاری بود.  در واقع شورای امنیت به موجب قطعنامه 687 مرزهای تعیین گردیده در یادداشت تفاهم  یاد شده  را پذیرفته و آنرا مبنای  کار کمیته قرار داده بود. در این مورد در قطعنامه مذکور آمده است:

” با توجه به اینکه عراق و کویت به عنوان دولتهایی با حاکمیت مستقل در 4  اکتبر 1963   یادداشت تفاهم  در مورد بهبود بخشیدن به روابط دوستانه شناسایی  را امضا کرده اند، بنابراین مرزها و تکلیف جزایر روشن شده است.”

کمیته مرزی از 23 مه 1991 تا 28 ژوئیه 1992 ، 6  جلسه برگزار کرد. نماینده  عراق در جلسه های کمیته کاملاً غیر فعال بود و در رای گیری شرکت نمی کرد. سرانجام از شرکت در جلسات خودداری کرد.  وزیر خارجه عراق طی نامه ای به دبیر کل سازمان ملل اعلام داشت اعضای کمیته هدفهای سیاسی دولتهای ” امپریالیستی” بویژه آمریکا  به پیش می برند و حقوق تاریخی و ارضی ملت و دولت عراق  را زیر پا گذاشته اند.

2- تصمیمات اولیه کمیته علامت  گذاری مرز: پس از دوسال بررسی اسناد و مدارک تاریخی و نقشه های قدیمی و جدید به وسیله  گروههای نقشه برداری سوئد و نیوزیلند تهیه  شده خطوط مرزی متفاوت از قرارداد قبل ارائه داده می شود.   ( هیچ اشاره ای به نبود نماینده اندونزی  در کمیته نمی شود)                           .

3- تجدید نظر در تصمیمات  کمیته:با بازتابهای گسترده ای در جهان روبه رو شد.  شدیدترین واکنش خصومت آمیز در این مورد از طرف مطبوعات اردن دیده شد. آنهه تصمیمات کمیته مرزی را با پیمان سایکس- پیکو( 1916)  که اراضی عرب امپراتوری عثمانی را بین فرانسه و بریتانیا تقسیم می کرد مقایسه کردند. مطبوعات فلسطین نیز تصمیمات کمیته را به دلیل بذرهای فاجعه دیگری  را در آینده  برای کویت می کارد، محکوم کردند. این تصمیمات از طرف مصر و سوریه هم با سردی روبرو شد. نگرانی  اصلی این بود گه مرزهای جدید، تنها احساس نگرانی عراق را دائمی کند و احتمال  برخورد دیگری را در آینده بین دو کشور را فراهم آورد.  روسیه و چین هم با هرگونه تغییر مرزها مخالف بودند، زیرا اعتقاد داشتند که این مسئله سابقه ای برای اختلافات ارضی، که تعداد آنها نیز در میان کشورها زیاد است، بوجود خواهد آورد.

سرانجام کمیته در 28 ژوئیه 1992 گزارش نهایی خود را  با اصلاحاتی چند منتشر ساخت.  در این گزارش آمده  است  ” تصمیمات اتخاذ شده تنها یک اقدام فنی و عاری از هر گونه انگیزه های سیاسی  است” ذکر بند آخر به منظور پاسخ از قبل اعلام شده به اعتراض عراق  در مورد انگیزه های سیاسی  کمیته علامت گذاری مرز بوده است. پتروس غالی پس از دریافت گزارش کمیته گفت: من از عراق می خواهم به این نتایج احترام گذارد، زیرا ثبات مرزهای عراق به نفع این کشور  و به نفع تمام منطقه است.

4-  اعتراضات عراق به تصمیمات کمیته: تعیین حدود بین عراق و کویت یک مسئله استعماری است که طراح آن بریتانیا بوده است. کویت یک منطقه  عراقی وابسته به ولایت بصره است و بنابراین نمی توان برای آن حد و مرزی تعیین کرد. عراق  دلائل سیاسی ، فنی و تاریخی مخالفت خود را برای دبیر کل فرستاد. اعتراضات عراق به تصمیمات کمیته علاوه برآنکه بیانگر رنجش عراق بود د رضمن می خواست با ارائه  اعتراضات خود یک مبنای نیمه حقوقی برای ادعاهای ارضی خود نسبت به کویت در آینده ایجاد کرده باشد.

5- نظرات کویت در مورد تصمیمات کمیته: واضح بود که کویت از تصمیمات کمیته بسیار خشنود بود. سفیر کویت در سازمان ملل متحد گفت: عراق از دیر باز با تمایلات توسعه طلبانه  و برنامه ریزی شده خود ، قدم  به قدم خاک مارا تصرف کرده است تا مار را از پای درآورد. اما اکنون با تصمیمات کمیته مرزی سازمان ملل متحد، ما امیدوار شدیم که می توانیم زمین های از دست رفته خود را باز پس گیریم. کویت 1200 تا 1500 کیلومتر مربع از زمینهایی را که عراق قبلا ً با زور گرفته بود ، مجدداً به تصرف خود در آورد. کویت بعد از آنکه با واکنش شدید عراق مواجه شد، اعلام کرد ” به خاطر دلائل بشر دوستانه  و نشان دادن حس نیت خود نسبت به یک کشور همسایه و برادر  حاضر شد بخشهایی از خاک خود را به عراق واگذار کند.

6– ایجاد منطقه غیر نظامی در مرزهای عراق – کویت:به منظور جلوگیری از بروز مشکلات جدی در اینده در مورد مسئله  مرزها، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت یک منطقه غیر نظامی    در مرز دوکشور ایجاد کند. د راین طرح یک منطقه غیر نظامی که 10 کیلومتر  در داخل خاک عراق و 5 کیلومتر در خاک کویت  ادامه می یابد، ایجاد خواهد شد. در این منطقه غیر نظامی ، یک واحد از ناظران سازمان ملل متحد( یونیکام- 250 نفر)(5) بمنظور نظارت بر نقض تفاهم و جلوگیری از اقدام احتمالی  خصمانه یک طرف علیه طرف دیگر مستقر خواهند شد. اگر چه شرایط قطعنامه 687 شورای امنیت سازمان ملل، هدفش تحمیل شرایط تنبیهی به عراق است، اما برخی محدودیت های  دایر برای کویت در نظر گرفته شده است.

7- نصب علائم و ستونهای مرزی: اولین ستونهای مرزی  از 19 اکتبر  1992 و آخرین آنها در 25 نوامبر 1992      هنگام نصب ستونهای مرز ی، تنش شدیدی به وجود آمد و عراقی ها یک آمریکایی را که در استخدام شرکتهای نصب ستونها مشغول کار بود، دستگیر کردند. او تا 19  اکتبر 1992 در بازداشت عراقی ها بود که بعلت اعتراضات شدید آزاد شد. مشکل دیگر برچیدن 6 پاشگاه مرزی پلیس عراق بود که باید به کویت تحویل داده می شد. عراقی ها علاوه بر آنکه پاسگاهها را تحویل ندادند بلکه به نیرو های یونیکام مسلحانه حمله کردند. این خود داری عراق سبب  حمله مجدد نیروهای متحدین به عراق در ژانویه 1993 شد. پس از آن عراقی ها پاسگاهها را تحویل دادند. مشکل دیگری در مورد این پاسگاهها ، مربوط به انتقال تجهیزات نظامی عراق مستقر در این پاسگاهها بود. عراقی ها موشکهای کرم ابریشم، ساخت چین در این پاسگاهها مستقر کرده بودند ، که هنگام انتقال آنها به داخل خاک عراق با اعتراض یونیکام روبرو شدند. آخرین مشکل مربوط به کشاورزان عراقی بود. طبق تصمیم یونیکام از این کشاورزان سلب مالکیت می شد و سازمان ملل پول زمین ها را به کشاورزان می پرداخت. دولت عراق درخواست کردتا به کشاورزان تا دروکردن محصولات زمستانی خود، در اواخر آوریل 1994 ، اجازه اقامت داده شود. اما با درخواست دولت عراق موافقت نشد و کشاورزان تحت نظارت یونیکام در دسامبر 1993 به عراق بازگشتند.( یعنی 4 ماه وقت هم به عراق ندادند. )

8– تصمیم شورای امنیت برای حفظ مرزهای جدید: تا قبل از تجاوز عراق به کویت ( دوم اوت 1990)، دخالت در اختلافات مرزی جزو کار شورای امنیت  نبود، اما از آنجا که تجاوز عراق موجب بی ثباتی و عدم امنیت شد شورای امنیت  در جهت تعهدات و مسئولیتهای خود مبنی بر حفظ صلح و امنیت بین المللی در صدد  حل و فصل اختلافات مرزی بین عراق و کویت برآمد. شورای امنیت در قطعنامه 833 خود در 23 مه 1993 علامت گذاری مرزهای جدید عراق و کویت را مورد تائید قرار داده و بار دیگر حمایت خود را از مرزهای بین دو کشور اعلام کرد.

بین ترتیب، بر اثر اقدامات سازمان ملل، مرزهای عراق و کویت ، پس از گذشت بیش از 70 سال از زمان تاسیس کشور عراق، برای نخستین بار بر روی زمین علامت گذاری شد. عراقی ها همواره  با انجام این امر مخالف بودند. اما آیا علامت گذاری مرزها به ادعاهای ارضی و اختلافات عراق و کویت خاتمه خواهد داد ؟ آینده نشان خواهد داد.

 

 

در دوران جنگ سرد، بیانی وجود داشت بدین صورت: یک چماق بزرگ پشت سرخود مخفی کن و آهسته صحبت کن. چماق متحدین 800 هزار سرباز در منطقه خلیج فارس بود                 .

———————————————-

Delimitation(1)- تعیین حدود

 Demarcationعلامت گذاری (2)

   De Facto درعمل(3)

De Jureبطور رسمی(4)

UNIKAM = U.N. Iraq- Kuwait Observation Missionهئیت نظارت عراق – کویت سازمان ملل (5)

———————————————-

تذکر یک نکته

جزیره دیه گوگارسیا متعلق به بریتانیا بوده و هست. آمریکا پایگاه رد یابی موشکهای قاره پیمای شوروی را  در این جزیره مستقر ساخته بود. تا اواسط دهه 1970 دکترین دو پایه ای نیکسون اساس دکترین منطقه ای آمریکا در اسیا بود . ( قدرت نظامی از شاه به اضافه هزینه از عربستان سعودی برای مقابله با هر قیامی در منطقه مثلاً ظفار)   بعد از شکست آمریکا در ویتنام، آمریکا  دکترین دوپایه خود  را  تغییر داد. آمریکا این تغییر  را با شاه در میان گذاشت. شاه با آن مخالفت کرد  شاه  معتقد بود که قادر به دفاع از منطقه می باشد. سیاست شاه با سیاست جهانی آمریکا در تضاد قرار گرفت ، پس شاه   می بایستی می رفت( به اضافه اینکه شاه با تحویل نفت بشکه ای 8 دلار بمدت 50 سال  به آمریکا هم مخالفت کرد).   شاه از متحدین واقع بین آمریکا بود.  او می دانست قدرت وی ناشی از مردم نبوده و پایگاهی در میان

مردم ندارد پذیرفت و صحنه را ترک کرد.

آمریکا،     ایجاد فرماندهی مرکز در خلیج فارس بود. پایگاه دیه گو گارسیا می بایستی به خلیج فارس    دکترین جدید

– قطر- منتقل می شد.                                                               Cent Com =  Central Commander

وظیفه فرماندهی مرکزمحافظت از فضای بین فرماندهی اروپا و اقیانوس آرام می باشد. بدین منظور انتقال 600 هزار سرباز در عرض 4 هفته از آمریکا به منطقه باید امکان پذیر باشد.

فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا در دوره کارتر در 1980 تاسیس شد.